Tại Việt Nam, cây câu đằng mọc hoang dại nhiều ở vùng thượng du. Hiện nay trên thị trường có cả câu đằng thu hái trong nước và nhập khẩu từ Trung Quốc. Câu đằng có tác dụng rất tốt trong việc trấn tĩnh, chữa hoa mắt chóng mặt, đau đầu, cao huyết áp, trẻ em co giật, động kinh… Cùng đọc thêm bài viết dưới đây để hiểu hơn lợi ích của cây câu đằng đối với sức khỏe.
Đặc điểm và phân loại cây đằng là gì?
- Tên khác: Vuốt mèo ,Thuần câu câu, Gai móc câu
- Tên khoa học: Uncaria rhynchophylla
- Họ: Cà phê
Cây câu đằng thuộc dạng cây thân leo có mấu dài 6 – 10 m, cành non có rãnh dọc, màu xanh nhạt. Khi già, cây thường có màu xám đen. Cuống lá ngắn chừng 5-6 mm, mọc đối xứng nhau, có lá kèm, ở kẽ lá có gai nhỏ mọc cong xuống dưới. Lá có phiến xoan thon, to cỡ 6 x 0,5 cm, mặt trên bóng, mặt dưới mốc, gân phụ từ 4-6 cặp, lồi hai mặt. Cách 1 mấu 2 gai lại xen lẫn 1 mấu có gai. Hoa thường nở vào mùa hè, mọc thành từng cụm, hình cầu có thể thành chùm hoặc đơn độc ở vùng đầu cành hay kẽ lá, to cỡ 8 – 10 mm, lá đài 5, cánh hoa 5, có màu trắng hoặc vàng, ống tràng ngắn, nhị 5, bầu 2 ô. Quả nang dài và dẹt, có chứa nhiều hạt có cánh bên trong.
Câu Đằng
Phần làm dược liệu
Bộ phận được sử dụng nhiều nhất là phần thân, cành có mấu gai ở kẽ lá hoặc phần cong như lưỡi câu.
- Phần thân vuông, có mấu gai hình lưỡi câu cong ở hướng đối diện nhau, sẽ được thu hái và cắt thành các đoạn từ 2 – 3 cm, đường kình 5 mm.
- Khi được phơi khô, chúng sẽ có màu nâu xám, bên trong màu vàng hoặc màu nâu sáng.
- Có vị nhạt, không mùi. Cứng và dai
- Loại thân hai móc câu sẽ được ưa chuộng hơn loại thân một móc câu.
Chính vụ của cây câu đằng vào khoảng tháng 7 đến tháng 9. Thời điểm này là lúc các bộ phận của cây đã đủ già, rất thích hợp để làm vị thực phẩm chức năng.
Cây có thể dùng sống mà không cần sao chế. Nếu sử dụng làm thành phần của thang thực phẩm chức năng thì nên để riêng sau khi thực phẩm chức năng gần chín mới cho câu đằng vào và để sôi tới 1 hoặc 2 lần trào là được.
Sau khi thu hoạch, cây câu đằng sẽ được đem chặt lấy thân có móc câu, rửa sạch, phơi khô hoặc sấy khô. Cũng có thể nghiền mịn để làm thực phẩm chức năng hoàn tán.
Chúng được bảo quản trong các túi nilon kín hoặc hũ thủy tinh có nắp đậy kín. Đặt tại nơi khô ráo thoáng mát và có độ ẩm không vượt quá 12%.
Thành phần hóa học
Thân và rễ chứa 0,041% alkaloid, trong đó hoạt chất chính là Rhynchophyllin chiếm 28,9%. Alcaloid còn phân bố ở một số bộ phận khác như:
- Rhynchophylline, isorhynchophuyllin, isocorynoxcin và corynoxcin có trong thân, lá và móc câu
- Akumigin, rhynchophis, valestachotch amin có trong thân và lá
- Hirsutism, hirsutene có trong vỏ, thân và cành
Tác dụng dược lý
Câu đằng có vị ngọt, tính hàn, có tác dụng thanh nhiệt giả độc, trừ phong, hạ huyết áp.
Tác dụng hạ huyết áp của câu đằng là do hoạt chất rhynchophyllin quyết định; nó gây ức chế hệ thần kinh giao cảm, làm giãn các mạch máu ngoại vi chèn nút thần kinh giao cảm tạo lực cản từ đó dẫn đến hạ huyết áp. Nếu sử dụng câu đằng cho mục đích này thì không nên đun chúng quá lâu sẽ làm giảm tác dụng.
Tác dụng đối với hô hấp, dùng với liều thấp có tác dụng gây hưng phấn nhẹ; nhưng với liều cao lại làm hô hấp bị tê liệt.
Hiện nay, câu đằng được dùng làm thực phẩm chức năng giúp trấn tĩnh, bệnh cao huyết áp sốt nóng đau đầu, hoa mắt chóng mặt, trẻ em co giật, khóc đêm phụ nữ khí hư ra nhiều. Ngày dùng 6 -15 gam dưới dạng thực phẩm chức năng sắc uống. Nhưng lưu ý không nên sắc lâu quá 20 phút sẽ là giảm tác dụng của chúng.
Ngoài ra người cao tuổi ở nhiều nơi còn dùng cây câu đằng làm nguồn chất chát để ăn trầu.
Lợi ích của cây câu đằng đối với sức khỏe (qua các nghiên cứu khoa học)
– Tác dụng chống co giật
Thử nghiệm trên chuột bị động kinh: Cây câu đằng có tác dụng bảo vệ các tế bào thần kinh vùng đồi thị khỏi sự chết đi của tế bào, chống co giật và điều trị động kinh từ đó giảm tỉ lệ chuột tử vong.
Thử nghiệm trên chuột bị Pảkinson: Dịch chiết từ cây câu đằng giúp ức chế sự phát triển của protein HSP90, làm chậm quá trình “chết tế bào theo chu trình – Apoptosis” ở những đối tượng bị Parkinson. Đồng thời, dịch chiết này còn giúp cải thiện hành vi, nâng cao các biểu hiện tích cực ở chuột nghiên cứu.
– Tác dụng bảo vệ mạch máu, hạ huyết áp
Các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm với đối tượng là chuột cho thấy. Câu đằng giúp bảo vệ tế bào nội mô mạch máu là chìa khóa để phòng ngừa và điều trị tăng huyết áp, cải thiện tính toàn vẹn của cấu trúc nội mô mạch máu.
– Tác dụng giảm tiền sản giật
Rối loạn thai kỳ tiền sản giật có biểu hiện: Protein niệu, tăng huyết áp, co giật, đau đầu dữ dội, hình thái phát triển bất thường của thai nhi, oxy hóa thai nhi, giảm nước ối. Đây cũng được coi là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu cho cả sản phụ và thai nhi.
Nghiên cứu trong phòng thí nghiệm cho thấy, dịch chiết alkaloid trong Câu đằng làm giảm protein niệu và huyết áp tâm thu 24 giờ, giúp tăng trọng lượng thai nhi, tăng trọng lượng nhau thai và số lượng chuột con sống, giảm nồng độ interleukin (IL)-6, IL-1β, yếu tố hoại tử khối u và interferon. Điều này cho thấy tác dụng chống viêm của dịch chiết câu đằng có thể là một liệu pháp thay thế trong chăm sóc tiền sản giật. Tuy nhiên đây chỉ mới là nghiên cứu trong phòng thí nghiệm chưa có thử nghiệm trên người.
– Lưu ý khi sử dụng cây câu đằng
Không dùng cho trẻ dưới 6 tháng tuổi
Người đang truyền máu
Người bị huyết áp thấp
Không sử dụng bình hoặc ấm bằng kim loại để pha, sắc. Nên dùng bình hoặc ấm sứ, thủy tinh.
Không tự ý kết hợp các loại thực phẩm chức năng với nhau hay kết hợp câu đằng với các loại thực phẩm chức năng Tây.
Thông báo cho bác sĩ hoăc dược sĩ biết tất các thực phẩm chức năng bạn đang dùng hay bệnh của bạn trước khi sử dụng câu đằng.